Boterbrug
De Boterbrug is in Delft een bijzondere plek. Het is een overkluisde gracht, simpel gezegd een straat boven het water, tussen Oude Delft en Wijnhaven, die beiden een paar honderd jaar eerder werden gegraven. Toen er nog geen water was, stond er een ’s Heeren Herberg, een representatief huis waar de graven van Holland konden logeren als ze in Delft waren. Nadat de gracht omstreeks 1560 klaar was , werd de nieuwe brug Mijns ’s Heeren Brug genoemd. Maar dat veranderde al snel in Boterbrug omdat er botermarkt werd gehouden. Aan de noordzijde is er nog steeds een pleintje, nu terras, maar vroeger een overdekte marktplaats was voor Engelse lakenverkopers. Die werd de Engelse Beurs genoemd. De Engelsen startten omstreeks 1630, maar waren na tien jaar alweer verdwenen. Verhuisd naar Rotterdam. Tot in de jaren ’60 vorige eeuw was er op de Boterbrug nog steeds markt, kleinschalig, voor de verkoop van kippen en konijnen.

Abraham Rademaker tekende de Engelse beurs aan de Boterbrug (rechts).

Pothuis
Bij het oude hoekhuis op de Wijnhaven stond tot 1910 langs de Boterbrug nog een oud pothuis. Dat is een lage uitbouw, doorgaans op een keldertje, dat dienst deed als werkplaats of kelderberging. (Een soortgelijk pothuisje is nog altijd te vinden op de hoek van de Voorstraat en de Oude Kerkstraat.) Het verdween in 1910 grotendeels door modernisering van de winkel. Er kwam een rondlopende winkelpui, met een klein balkonnetje erboven (ook langs de Boterbrug).

Nieuw magazijn
Toen de eigenaar van het ernaast gelegen pand aan de Wijnhaven in 1927 overleed zag de firma Bervoets haar kans schoon. Filiaalhouder Schulte had zich inmiddels uit de zaak teruggetrokken. De Rotterdamse concerndirectie besloot door te pakken, en de beide panden aan de Wijnhaven en het eerder aangekochte oude pakhuis erachter op de Boterbrug (nummer 8) te slopen. Voor Delftse begrippen werd er een groot warenhuis neergezet. Voor het ontwerp viel de keuze op architect A.J.M. Buys. De gemeente bleek bovendien bereid voor dit project een strookje openbare weg langs de Boterbrug te verkopen in het verlengde van het voormalige pothuis op de hoek.

Voor iets goeds naar Bervoets
Dit ‘waarlijk groots magazijn’ zou ‘Delvenaren die tot nu toe de slechte gewoonte hadden buiten de stad hunne inkopen te doen, thans wel het laatste motief daartoe’ uit handen nemen, meende de Delftsche Courant bij de opening in maart 1929. De eikenhouten achterwanden van de etalages gaven de zaak ‘een cachet van degelijkheid’, lezen we. In de hoek van het gebouw zat een trappenhuis met hoge glas-in-lood ramen naar de eerste verdieping met kinderkleding, maatkleding en schoenen. Op de tweede verdieping lagen een kantoor- en personeelsruimte, een naaiatelier en de woning van bedrijfsleider Vos.

Bervoets vlak na de opening in 1929. Er was een hoeketalage met een kleine passage erachter naar een centrale ingang. Foto Peter Odijk, archief Delft.	Omstreeks 1950 was er alleen ingang via de Boterbrug. Foto W.F. van Oosten, archief Delft.
Twee advertenties uit 1929 voor het in Delft net geopende Bervoets, dat op zoek is naar kleermakers.
In het adresboek van 1930 komt Bervoets ook voor.

Zinloze verdere sloop
In 1941 had de firma opnieuw uitbreidingsplannen. Het wilde het grote warenhuis in stijl verlengen langs de Boterbrug. Ze kreeg daarbij toestemming een tweede huis aan de Boterbrug (voorheen nummer 6) te slopen. Dat huis dateerde van 1597. Het was in zijn laatste fase een gerenommeerd studentencafé, dat De Brug heette, onder studenten bijgenaamd “Het Vinkenmoedertje”. De kroeg verdween, maar de uitbreiding van het winkelmagazijn is door de oorlogsomstandigheden nooit doorgegaan. Na de oorlog is in 1946 een klein gebouwtje als expeditieruimte gebouwd, dat in 1965 weer is afgebroken.

De verdwenen panden op de Boterbrug. Het duidelijkst zichtbaar is het café De Brug, ook wel “het Vinkenmoedertje” genoemd. (coll. Archief Delft)

“Het Vinkenmoedertje” werd ca 1941 afgebroken. Later is er toch weer een huis gebouwd. Foto omstreeks 2000. (Collectie Archief Delft)

Verbouwingen
Bij het grote winkelmagazijn zijn in de jaren ’60 van de vorige eeuw de glas in lood ramen in het trapportaal op de hoek van de Wijnhaven vervangen door saaiere, maar lichtere glaspartijen. Omstreeks 1980 is het textielconcern ter ziele gegaan. Vervolgens is het pand in gebruik gekomen van de firma Kwantum. Daarbij is toen alsnog op de plek van het voormalige Vinkemoedertje aan de Boterbrug een aanbouw gekomen met een puntdak, qua vorm enigszins vergelijkbaar met het eerder afgebroken huis. In 2005 is het grote pand, inmiddels al langer in gebruik bij de huidige fietsenzaak, opnieuw ingrijpend verbouwd. De nieuwe aanbouw van 25 jaar eerder is daarbij weer afgebroken en vervangen door een garage en een entree met de huisnummers 4-6. De bovenverdiepingen van het winkelpand zijn verbouwd tot twee grote woonappartementen, op elke verdieping één. Deze woningen kregen boven de garage elk een eigen groot balkon. Hieronder nemen we de geschiedenis van elk van de vier huizen, die hier zijn afgebroken, apart onder de loep.

Bij de kaart van Blaeu en bij de Kaart Figuratief is op de Boterbrug de Engelse Beurs nog ingetekend. De aantallen huizen aan de Wijnhaven kloppen niet helemaal.
Kadaster 1832: drie panden moesten het veld ruimen voor de bouw van Bervoets, de nummers 1068 (voor de helft), 1069 (op de hoek) en 1070 (Boterbrug, achter het hoekpand).	Bij een veldopmeting door het Kadaster in 1918 worden de kadasternummers aangepast. Het gaat om huizen of pakhuizen.	De huidige situatie. De winkel is geel gekleurd. Het perceel erachter is nu garage en ingang, met twee balkons erboven.

Oude voorgangers: het Houten Huys
De vier huizen die voor het huidige winkelpand hebben moeten wijken, hadden allen een zeer oude geschiedenis en illustere huisnamen. Het huis op de hoek stond tot 1800 eeuwenlang bekend als “Het Houten Huys”, al was het toen waarschijnlijk, inclusief het pothuis ernaast, al degelijk van steen. In dit huis is in de 17e eeuw een ander naastgelegen huis “De Vette Henne” opgegaan. Het gecombineerde pand bood onder andere onderdak aan een lakenkoper, een boekdrukker, een zilversmid en een banketbakker.

• Lees hier meer over het Houten Huys

Op deze oude foto rechts in de schaduw het “Houten Huysje”. Op de zijgevel reclame voor De Jong’s cacao.

Rond 1900 was het pothuis bij het hoekpand nog in tact.

De Vergulde Roemer
Het huis ernaast op de Wijnhaven droeg ooit de naam “De Vergulde Roemer”. Het was toen de zaak van een glazenmaker. Nadien zaten er onder meer een tingieter en een broodbakker. In de negentiende eeuw was het onderdeel van de tabakshandel “Het Gekroonde Anker” van diverse generaties Gussenhoven. Het was lange tijd een geheel met het pand ernaast. Beiden werden ze verwarrend genoeg tussen 1875 en 1928 als Wijnhaven 18 genummerd. Het resterende deel van 18 staat er nog steeds en was tot voor kort samen met nummer 19 een schoenenzaak.

• Lees hier meer over De Vergulde Roemer

Boterbrug 8, een pakhuis en Boterbrug 4- 6, een cafeetje en woonhuis.
Aan de noordzijde van de Boterbrug is voormalig nummer 8 in het winkelpand opgegaan. Nummer 4-6 heeft het het langste volgehouden. Het werd in het begin van de Tweede Wereldoorlog gesloopt. Dat een zestiende eeuws pand moest verdwijnen, deerde blijkbaar niemand. Het heette in de 17e eeuw “De Accolijen”, later “Het Schoonhovense Veerhuis” en tenslotte café De Brug. Het had een lange geschiedenis als tapperij. Nummer 8, dichterbij de hoek, was een vrij hoog huis. Het werd in de loop der eeuwen de werkplaats van tal van ambachtslieden. Rond 1900 deed het dienst als fietsenmakerij en daarna was het een onbewoond pakhuis, dat al voor de afbraak door de firma Bervoets gebruikt werd.

• Lees hier meer over Boterbrug 8
• Lees hier later meer over Boterbrug 4-6, café De Brug of Het Vinkenmoedertje