Tak van Poortvlietstraat 20
www.achterdegevelsvandelft.nl
Adres voor onderduikers in de Tweede Wereldoorlog

NB: Klik op de afbeeeldingen voor een vergroting.

De meeste verhalen op deze website gaan over oude huizen en hun eigenaren in de Delftse binnenstad. Tak van Poortvlietstraat 20 is een uitzondering. Het is betrekkelijk nieuw. Dit adres is van belang vanwege de gebeurtenissen tijdens de 2e Wereldoorlog, die zich hier afspeelden. Het bood onderdak aan vele onderduikers. Oorlogsjaren in Delft, ook die zijn geschiedenis.  
“Vandaag weer op banen gejaagd in Delft, had trouwens al gehoord dat er niets was en waarschijnlijk niets zou komen zolang de oorlog duurt”, schrijft Arie Bakker, een zesentwintigjarige pas afgestudeerde civiel ingenieur aan zijn moeder in Friesland.
De weduwe Bakker-Schijfsma koestert de brieven van haar twee zonen. Dan komt er een telegram van Has met nieuws over zijn oudere broer:
“Arie heeft een baan, goed salaris, 171 gulden per maand”.
Nu Arie werk heeft is hij in de gelegenheid om te trouwen met zijn vriendin Evy Beer die hij op de interacademiale vereniging voor studerende kinderen van vrijmetselaars (VSKV) heeft leren kennen. Het huwelijk vindt plaats op 22 januari 1941 en per 1 februari verhuist het jonge paar naar de Tak van Poortvlietstraat 20 in Delft.

Arie Bakker werkte op het laboratorium van Grondmechanica en was belast met het onderzoek naar dijken van benedenrivieren. Evy, doctoranda in de biologie, schreef haar schoonmoeder over haar nieuwe huishouding en over de inrichting van het huis. Het werd een ontmoetingsplaats waar hun (studerende) vrienden samenkwamen, waar heel wat afgepraat werd over het leven, de politiek en verschillende levensbeschouwingen en waar Evy graag voor iedereen kookte.

Onderduikers
Op een dag in 1942 kwamen er gasten die bleven, voor een korte of lange periode. Soms waren er ’s morgens vier mensen in huis en dan ‘s avonds ineens acht. Het wisselende gezelschap trok zich terug op de eerste verdieping. Arie had daar een schuilplaats gemaakt. Door de kamer met ruim een meter in te korten was er een onzichtbare ruimte achter de muur ontstaan. Deze bevond zich boven de toegangspoort tussen zijn huis en dat van de buren. In het “hok” zat ook een raam, vanwaar je uitkeek op de tuinzijde. Aan de nieuwe muur van de ingekorte kamer had hij een boekenwand gemaakt, als een kast, die om een kachel heen gebouwd was. Via een ingenieuze constructie was de (brandende) kachel draaibaar geworden waardoor er een deurtje ontstond, dat toegang gaf tot de bergplaats. De joodse onderduikers sliepen verspreid over diverse kamers op matrasjes op de grond, bij een waarschuwing moesten ze hun spullen oppakken om zich achter de muur te verstoppen. Af en toe was het loos alarm, of was het een oefening.
Voor de onderduikers werden bezigheden georganiseerd en was er een rooster om de dag door te komen. Evy had een manier gevonden om ongezien grote hoeveelheden eten voor haar huishouden te regelen. De hooggestemde cultuur en de sfeer van het bij elkaar zijn in huize Bakker was intens, maar het schuilen duurde ondragelijk lang.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
1941. Arie Bakker en Evy Beer net getrouwd.
Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
Als er weinig eten is wordt ook de laatste krummel geconsumeerd. Links Hanna Sanders, rechts Evy Beer.
Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
Een vaas bloemen voor het raam betekende: het is veilig.
Illegaliteit
In de schuilplaats was er nog een geheime ruimte onder de planken vloer. Hier werden de materialen, stempels en attributen bewaard, die gebruikt werden voor het namaken van persoonskaarten en documenten. De procedure van het vervalsen voerde Arie samen met zijn gasten uit. Ingenieur Leo Rientsma, die bij Gist Brocades werkte en een paar straten verderop in de Wallerstraat 3 woonde, leverde hiervoor de chemicaliën.
Met een kwartslamp werd getest of het resultaat goed was. Het halen en brengen van materiaal door mensen van buiten was voor de onderduikers een welkome afwisseling. Aan een speciaal teken bij de voordeur en bij het raam konden bezoekers zien of ze aan konden aanbellen of dat ze moesten doorlopen. Hans Keilson, die bij familie Rientsma ondergedoken was, kwam regelmatig op bezoek bij de lotgenoten in het huis van Bakker-Beer. Als joodse arts hielp hij wanneer er psychische problemen waren. Mensen die noodgedwongen met elkaar opgesloten zitten hebben het zwaar. De spanning, die steeds weer opnieuw bedwongen moet worden, heeft hij beschreven in een novelle.
Hanna Sanders, die bij Arie en Evy ondergedoken zat, zou de Nederlandse vertaling verzorgen. Een jaar na de bevrijding vertrok ze naar Israël. Toen het verhaal in 1947 uitkwam onder de titel Comedie in mineur, schreef zij vanuit Israël: “Het overlezen van het boek is op zijn zachts gezegd navrant, maar tegelijk geeft het me een gevoel van heimwee naar Delft”.

Gedachtengoed
In het onderduikhuis discussieerden de jonge intellectuelen over het zionisme, en de socialistische en communistische beginselen. Het verschil tussen woorden en daden was een groot goed. Voor Evy was het spiritueel omhoog streven in de wereld belangrijk en voor Arie telden de ideële overwegingen.
Via het contact met Mirjam Waterman en Menachem Pinkhof van de verzetsgroep Westerweel bereikten tientallen Palestina-pioniers gedurende de oorlog Frankrijk en Spanje. Onder hen bevonden zich ook jonge mensen die bij Arie in Delft en bij Evy’s broer in Arnhem in de onderduik hebben gezeten.

Met zijn achten
In de zomer van 1944 woonde Hanna met drie andere joodse onderduikers in de Tak van Poortvlietstraat 20. In september kwam er nog een bejaard echtpaar uit Arnhem bij. Ze zaten er met z’n achten, toen Arie op 25 december aan zijn zwager Freddy Beer schreef: “We eten nu zo dat we totaal ongeveer 1400 calorieën per persoon binnen krijgen”.
Ze hadden geen elektriciteit, geen accu, maar wel een flink stuk paraffine. Dat werd geleidelijk aan in een soort theelichtje opgebrand. ’s Avonds was er één iemand die bij het lichtje voorlas. Ze gingen om 9 uur naar bed.
Evy vertelde in een brief over de razzia waar ze mee te maken kregen. ’s Morgens lag er een bevelschrift in de bus en een uur later kwamen twee Grünen het hele huis doorzoeken. Ze zochten Arie, maar vonden niemand.
Zwager/broer Freddy Beer kreeg een nieuwe baan als administrateur bij het Rode Kruis. Hij werd op 13 februari 1945, tijdens zijn illegale koerierswerk, bij het landgoed Old Putten opgepakt. Wanneer de terreur van de bezetting in mei 1945 eindelijk afgelopen is realiseren Arie, Evy en hun huisgenoten zich hoeveel veel geluk zij hebben gehad. In de nasleep van dit alles werd naarstig gezocht naar de mensen die ze uit het oog waren verloren.

De eindstreep
In een klein notitieboekje waar Arie eind maart "met de eindstreep in zicht" aan begonnen was, staan zijn naoorlogse wensen opgeschreven, zoals: rust en baas in eigen huis, geen gevaar voor razzia, rustig kunnen fietsen (zonder vordering), beperkte individuele verantwoordelijkheid, volop warmte, licht, gas, erg voedzaam eten, chocola, sigaretten, goede film, schouwburg.
Eind juni werd bekend dat de vermiste Freddy Beer op 8 maart bij Woeste Hoeve was gefusilleerd.
In het najaar van 1945 vertrok Arie uit de Tak van Poortvlietstraat om in Nederlands Indië bij de openbare werken op noord Celebes aan het Project Tonsealama te gaan werken. Evy volgde hem in 1946 en daarmee sloten ze hun Delftse periode af. Ze bleven samen tot Evy’s overlijden in 1981.
Hans Keilson, die in dit huis op bezoek kwam, werd in Nederland een bekend psychiater en auteur, die vele getraumatiseerde Joodse kinderen behandelde Hij overleed in 2011 in Hilversum, 101 jaar oud.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
De Tak van Poortvlietstraat, in een westelijk deel van Delft. (Historisch GIS Delft)
Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
Plattegrond van Tak van Poortvlietstraat 20. Tekening onder de eerste verdieping, die is uitgebouwd boven de poort.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
Rechts de poort, waarboven een geheime kamer werd gemaakt.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
De ingang naar de schuilplaats zag er uit als een haard, ingebouwd in een boekenkast.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
In huis werden persoonskaarten en andere documenten nagemaakt.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
De latere schrijver Keilson kwam hier op bezoek. Op de foto Keilson in Amsterdam.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
1944. De postcheque- en girodienst wil een niet-Jood-verklaring zien.

Carla van Beers
Carla van Beers is de dochter van Sjouk Bakker-Sytstra, weduwe van W.F.J. van Beers. Sjouk Sytstra is met Arie Bakker getrouwd, nadat Evy Beer in 1981 was overleden. Veel oude foto’s, gemaakt in de Tak van Poortvlietstraat, zijn bewaard door Sjouk Sytstra in haar familiearchief.
Voorbije levens:
  • Arie Bakker, 1914-1992
  • Eva Beer, 1910-1981
  • W.F.J. van Beers, 1917-1979
  • Sjouk Sytstra, 1917-2005
Nadere informatie over Tak van Poortvlietstraat 20
Lees meer over Tak van Poortvlietstraat 20
Geplaatst: 18 augustus 2013 / Laatste wijziging: 25 januari 2021
 
 
www.achterdegevelsvandelft.nl - Facebook: www.facebook.com/AchterdegevelsvanDelft - Twitter: twitter.com/AchterdgvDelft