NB: Klik op de afbeeldingen voor een vergroting.
De actie betrof een represaille voor een sabotage aan de spoorlijn de avond daarvoor. Ongeveer op de plek waar nu de trein bij de Gistfabriek de tunnel induikt had een verzetsgroep een deel van de rails opgeblazen.
 De uitgebrande huizen begin 1945. (foto ir. F. Voogd) |
De Duitsers reageerden, kort na ‘dolle dinsdag’ (17 sept 1944), woest en nerveus in deze laatste fase van de oorlog, waarin ze overal onder vuur lagen. In Zeeland werd die week hard gevochten om de monding van de Westerschelde.
Executie
Het in de fik steken van willekeurige woningen in de omgeving was niet de enige maatregel die de Duitse Sicherheitsdienst SD nam. Dezelfde ochtend lichtte ze in alle vroegte ook veertien uitgezochte burgers van hun bed om die als gijzelaars voor de verzetsdaad te fusilleren. Na koortsachtig overleg wisten NSB-burgemeester Van Leyenhorst en politiecommissaris Verschoor de Duitse militairen daarvan te weerhouden. De onschuldige burgers werden uiteindelijk ingeruild voor een groep arrestanten die op het bureau in de cel zat.
Dat waren zes leden van een oplichtersbende die in de week daarvoor in uniformen van de NSB-Landwacht en Duitse Nazi-uniformen bij burgers ‘huiszoeking’ hadden verricht en daarbij allerhande kostbaarheden, radio’s en fietsen hadden gestolen. Die uniformen zouden ze volgens de officiële berichten onrechtmatig hebben bemachtigd. Het betrof vier Delftenaren in de leeftijd van 19 tot 26 jaar, van wie twee gehuwd, en een 28-jarige gehuwde Hagenaar en een 32-jarige gehuwde inwoner uit Vlaardingen. (Of het hier inderdaad om verklede afpersers ging, zoals men wilde doen geloven, of om leden van die clubs die zich door al te overmoedig optreden in de nesten hadden gewerkt, is achteraf lastig vast te stellen.)
De zes werden meegenomen naar een klein plantsoentje vlak tegenover de genoemde huizen en daar tegen een boom gezet en zonder vorm van proces door een peloton van de Ordnungspolizei uit Rotterdam standrechtelijk geëxecuteerd. De dode lichamen moesten daarna enige uren blijven liggen. Passerende trams werden tot stoppen gemaand. Alle passagiers werden gedwongen uit te stappen en via een brug over de toenmalige vaart naar het plantsoentje te gaan om de tereurdaad onder ogen te zien. Het plantsoentje is er nog, maar er ontbreekt elk gedenkteken dat verwijst naar de gebeurtenissen.
De veertien gegijzelden, die de hele ochtend in angst hadden gezeten, werden ’s middags vrij gelaten.
Enkele dagen later werden in Rotterdam nog vijf andere arrestanten van dezelfde oplichters-club neergeschoten, onder wie drie Delftenaren. Ze waren daar eerder naar toegezonden vanwege gebrek aan celruimte in Delft. Kennelijk vond de bezetter zes doden toch een iets te mager signaal.
 Het hedendaagse plantsoentje op de plek waar in 1944 zes arrestanten van de politie werden geëxecuteerd. (foto Kees van der Wiel) |
Gedupeerde bewoners
Het uitgebrande huizenblok Spoorsingel 97-100 is in 1934 gebouwd door de Vlaardingse architect Jacob Snijders. Hij was tevens de eigenaar van nummer 99. Dat huis verhuurde hij in 1944 sinds een jaar aan de bioloog Johan Rombouts (35 jaar, vermoedelijk werkzaam bij de Gist- en Spiritusfabriek). Hij woonde er met vrouw en een 7-jarig dochtertje. Rombouts was organisator (destijds ‘leider’) van de oorlogsgaarkeukens in Delft.
Ook nummer 100 was een huurhuis. Daar woonde Dirk Renaud (35), een van de directeuren van aardewerkfabriek Renaud aan de Wateringsevest (recht tegenover zijn huis). Hij bewoonde het met zijn vrouw, twee zoontjes van 9 en 6 en hun inwonende dienstbode Leentje Notenboom. Eigenaar was J.F. Romijn, die ook werkte bij de Gistfabriek en zelf (als huurder) woonde op Spoorsingel 55.
Van nummer 97 was Jan Lafeber (48) sinds 1934 de eigenaar/bewoner. Hij was hoofd van de RK lagere school te Schipluiden en bewoonde het huis op de fatale dag met vrouw en vijf kinderen (tussen 13 en 20 jaar oud) en zijn oude schoonmoeder van 93 jaar.
Nummer 98 tenslotte was eigendom van Rutger Boezeman (74), gepensioneerd employee bij de Gistfabriek. Hij woonde er met zijn vrouw en 57-jarige schoonzuster Hillegonda Hazelhorst. Een deel van het huis verhuurden zij aan de 65-jarige Jacomina Breen en haar huishoudster Johanna Voorthuis (71).
Eerste opvang
Bij de familie Lafeber hadden buren nog kans gezien via de achterzijde een paar spullen uit het brandende huis te redden, maar bij de anderen ging hun hele hebben en houden in vlammen op.
In totaal werden dus door deze geweldsuitbarsting elf volwassenen en acht kinderen op slag dakloos, ook al waren het niet de meest armlastige inwoners van de stad.
Lafeber en Rombouts vonden tijdelijk onderdak in de omgeving. Lafeber op Spoorsingel 69 en Rombouts op Ruys de Beerenbrouckplein 6. Boezeman liet twee weken later in de krant weten dat hij was verhuisd naar een pension op Koornmarkt 25 en Renaud dat hij op Soendastraat 14 een nieuwe woning had gevonden.
De onderhuurster Breen, van nummer 98, werd tijdelijk in de Goeman Borgesiusstraat 2 opgenomen en kreeg later met hulp van de gemeente de sociale huurwoning Vermeerstraat 3 toegewezen. Ook Lafeber kon via de gemeente na enige tijd Molukkenstraat 7 betrekken. Zijn 93-jarige schoonmoeder had de enerverende gebeurtenissen echter niet overleefd. Een week na de fatale brand overleed zij.
Hulpactie
Als doekje voor het bloeden organiseerde de burgemeester een hulpactie voor de slachtoffers. Hoewel over de brand en de sabotage van de spoorrails de hele week geen letter in de krant had gestaan, plaatste de Delftsche Courant zaterdag 14 oktober ineens een oproep van de burgemeester voor een inzameling van geld, meubels, kleding en beddengoed voor de tot dan toe doodgezwegen “gedupeerde gezinnen aan den Spoorsingel”. Giften konden bij de Gemeenteontvanger worden bezorgd of op de giro gestort. In een toelichting schrijft de krant dat het geen liefdadigheidsactie betreft, maar het “vereffenen van een schuld, die wij allen hebben tegenover de gedupeerden. Zij hebben geboet voor een daad, waarvoor de geheele Delftsche burgerij aansprakelijk werd gesteld.”
De krant had zich die week slechts beperkt tot een summier berichtje dat ‘plunderaars’, die met misbruik van uniformen van de Landwacht en de N.S.K.K. burgers hadden bestolen zijn doodgeschoten, ’tezamen met andere terroristen’. (N.S.K.K.= Nazionalsozialistisches Kraftfahrkorps, een paramiltiaire dienst van Nederlanders die hulptaken voor de bezetter uitvoerden.)
 Het illegale blad/pamflet “Vrije Pers” wist wel te melden wat er was gebeurd, 13 oktober 1944. |
De hulpactie van de burgemeester had matig succes. Ze bracht in totaal 2.622 gulden op. De huurders Rombouts en Renaud verklaarden beiden voldoende te zijn verzekerd tegen de schade. Lafeber en Boezeman niet. Daarom werd de opbrengst van de actie onder hen verdeeld.
Tot de gulle gevers behoorde de “Volksche Boekhandel” die zich met hulp van de bezetter de boekwinkel Academia op Oude Delft 101-103 van de ondergedoken joodse boekhandelaar Martin Cohen had toegeëigend. Op briefpapier van de zaak bood deze handel in NSB-propagandamateriaal een cocos-gangloper en een pluche tafelkleed aan, wellicht spullen uit de inventaris van de oorspronkelijke eigenaar.
 Voor- en zijaanzicht van het woonblok op de bouwtekening van Vlaardingse architect/bouwer J. Snijders in 1934. |
Wederopbouw
Direct na de bevrijding werd het herstel van de schade ter hand genomen. Via het Ministerie van Wederopbouw en Volkshuisvesting konden de eigenaren in aanmerking komen voor een bijdrage in de geleden oorlogsschade en een voorschot voor de financiering van de herstelkosten, afhankelijk van hun eigen vermogen.
Bij het huis nr 97 van onderwijzer Lafeber bleek de schade het geringst. Ze bedroeg fl. 3.641,17. Het huis was in september 1945 weer bewoonbaar. De eigenaar zou er tot begin jaren 1970 blijven wonen.
De overige drie huizen hadden beduidend grotere schade. Het herstel was daar pas in de zomer van 1946 voltooid. Bij nummer 98 en 99 bedroegen de herstelkosten ongeveer fl 12.900 toenmalige guldens. Boezeman kreeg daarvan fl 8.072 vergoed. Hij is in 1950 op 80-jarige leeftijd in het huis overleden. Zijn tien jaar jongere weduwe, Everdina Hazelhorst, zou hem nog ruim twintig jaar overleven.
Ook de tijdens de oorlog inwonende Jacomina Breen kwam, na een korte episode in een sociale huurwoning, na de oorlog weer bij hen in huis. Zij overleed in 1959.
Architect J. Snijders, de eigenaar van nr 99, had naar eigen zeggen moeite het herstel van het huis te financieren, waarvan volgens hem “vrijwel niets dan de fundamenten waren overgebleven”. Hij besloot het afgebrande huis in 1946 te verkopen aan ir. Floris Hekker. Met behulp van de door Snijders aangevraagde vergoedingen herstelde hij deze en nam het vervolgens 17 jaar als woning in gebruik.
De eigenaar van het hoekhuis nr 100 (Romijn) liet bij de herbouw in 1946 het huis gelijk verbouwen en moderniseren. Daarom kreeg hij maar een deel van zijn kosten vergoed. Hij verhuurde het opgeknapte huis daarna aan een familielid, waarschijnlijk zijn zoon. In 1963 kocht de Gereformeerde Kerk het als predikantswoning.
Kees van der Wiel
Huizenblok Spoorsingel 97-100, mei 2025. (foto Kees van der Wiel)
Het grondplan van de woningen op de tekening van architect J. Snijders in 1934.
| Namen van de
gefusilleerden op 10 oktober 1944 in Delft: Daniël Steijger, 19 jaar, fabrieksarbeider, wonend Molenstr 2. Coenraad J.P. van Dijk, 20 jaar, fabrieksarbeider, Billitonstr 14. Hendrik Schipper, 22 jaar, schipper, gehuwd met Lena de Winter, Vlouw 11. Bastiaan Jac. Alleblas, 26 jaar, bankwerker, gehuwd met Wilhelmina Hagman, Kuyperweg 54. Dirk Adr. Paalvast, 32 jaar, slager, gehuwd met Sara Swaneveld, Rozenlaan 45, Vlaardingen. Theodorus van de Lang, 28 jaar, landwachter, gehuwd met Neeltje Groeneveld, Charlotte de Bourbonstr 159, Den Haag. Op 14 oktober werden op de Schietbaan aan de Kralingseweg in Rotterdam geëxecuteerd: Gerardus T. Trotsenburg, 23 jaar, musicus, gehuwd met Alida Roovers, Verwersdijk 47. Cornelis J. C. Tegelaar, 23 jaar, chauffeur/monteur, gehuwd met Jacoba Kok, Plateelstr 8. Roembertus Karlas, 23 jaar, monteur, gehuwd met Hillegonda Montenij, wonende te Delft. Lambertus en Franciscus van de Lang (beiden waarschijnlijk net als hun broer Theodorus wonend in Den Haag) |
In de Delftsche Courant van 25 april 1945 vertelt J. E. Rombouts over de problemen waarmee de gaarkeukens in de laatste oorlogsdagen te kampen hebben. Rombouts was een van de verdreven bewoners van de uitgebrande huizen.
Delftsche Courant, 23 oktober 1944.
Delftsche Courant, 26 oktober 1944.
Het enige bericht dat in Delftsche Courant te vinden is over de gebeurtenissen op 9 en 10 oktober. (krant donderdag 12 oktober 1944)
De bijdrage van “De Volksche Boekhandel” aan de hulpactie van de burgemeester. (In dossier SAD 653-4844)
- Joop de Blij, Oorlog en Verzet in de Prinsenstad 1940-1945, (2013, 3e druk), pag. 317-376.
- Kadasterarchief, percelen F 4774-4777 en kadasterleggers 14981 (Lafeber); 14957 (Boezeman/Hazelhorst); 14804 (J. Snijders); 16378 (Hekkers) en 11603 (J.F. Romijn)
- Archief Gemeentesecretarie SAD 653, nr 8182, Stukken betreffende o.a. hulpactie voor Spoorsingel, na in brand steken huizen door Duitsers.
- Idem SAD 653, nr 4844, Herbouw Spoorsingel 97-100, 1945-1960.
- Bouwvergunning 24713, huizenblok Spoorsingel 97-100, 1934.
- Delftsche Courant oktober 1944 (www.delpher.nl)
- Overlijdensakten Burgerlijke Stand