In 1964 zochten we naar een huis waarin een tandheelkundige praktijk gevestigd kon worden. Flinke afmetingen en niet echt duur. De familie Post beschikte in de Delftse binnenstad over een aantal panden waar ze wel van af wilden. Phoenixstraat 52 was er daar een van. Bovendien beantwoordde het aan de gestelde eisen van inhoud en prijs. Het laatste vanwege het feit dat het tientallen jaren als studentenhuis bekend was, waar de familie Kortlever de hoofdbewoner was. Een klassieke studentenkast dus, waar onderhoud niet als bovenmatig belangrijk werd gezien. Hun kamers waren schilderachtig ingericht met studentenparafernalia, een kachel waar je lekker omheen kon zitten met zo'n lange zwarte pijp naar de schoorsteen. Boven die kachel hing een aap die met een katrolconstructie aan de deur was bevestigd en telkens als die open ging, hemelwaarts bewoog. Er stonden bureaus, er was een slaapzaal en een uitslaapkamertje. Zeer nuttig na zwaar sociëteitsbezoek.

De gang diende als opslagplaats voor fietsen en talloze flessen. Gelijkvloers was het een mengeling van keuken, kantoortje van de firma Suringar met flessenspoelruimte, een antiek bureau met indrukwekkende kantoorstoel, pycnometers om het alcoholgehalte van reukwater te meten, trechters, voorraadflessen en ander ongeregeld goed. Dit alles was sinds lang niet meer in gebruik en langzamerhand tot opslagplaats gepromoveerd met o.a. een zweefvliegtuig van de Delfts studenten aeroclub.

Parfumfabriek Suringar
Dit alles deerde ons niet want het zou verbouwd worden tot praktijkruimte en wachtkamer. Wij gingen over tot aankoop met uitzondering van de achter het huis gelegen schuur en diepe achtertuin. Deze zouden voorlopig nog in bezit van de vorige eigenaar blijven.
Wat wij schuur noemden, bleek de parfumfabriek van de firma Suringar te zijn en was nog vagelijk in bedrijf. Na verloop van tijd kregen we de kans om zowel de parfumfabriek als de ‘geheime’ tuin te kopen. Die ommuurde geheime tuin stond vol met honderden zaailingen van een esdoorn, manshoge brandnetels, er woonden bijen, muizen en uilen die’s nachts klaaglijk riepen.

Woonhuis J.C. van Marken
Inmiddels was onze belangstelling voor Delft en zijn bewoners gewekt en dus ook voor het huis, de tuin en het fabriekje. Het huis bleek het voormalig woonhuis van J.C. van Marken, de oprichter van de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek en zijn vrouw Agneta. Beiden maakten zich zorgen over het alcoholoverschot dat bij de bereiding van gist vrijkwam en dat geen consumptieve bestemming mocht krijgen.
Tegenwoordig zouden ze er biobrandstof van gemaakt hebben, maar toen leek parfum en eau de cologne hen een betere bestemming. Zo verrees in 1873 achter het huis de parfumfabriek Maison Neuve. Met een chaletachtig karakter had het iets weg van de sfeer van het Agnetapark. In die tijd werd de vrouw nog niet handelingsbekwaam geacht, dus het geheel stond op naam J.C. van Marken.

Bronzen medaille
Agneta's parfum vond gretig aftrek en werd bekroond met een bronzen medaille in Parijs en een eerste prijs in Australië, dus echt onbekwaam was ze niet. Je vraagt je af of al die alcohol wel in de parfum verwerkt kon worden. Maar vermoedelijk was er nogal wat export naar Indië en met die warmte daar kon men wel wat eau de cologne gebruiken.
De dames die in het fabriekje werkten werden regelmatig door Agneta - in haar eigen huis- de geheimen van een goed bestierd huishouden bijgebracht, want ze vond dat het werk in de fabriek tamelijk eenzijdig was.
In 1880 associeerden de Van Markens zich met de firma Suringar en zes jaar later trokken ze zich terug. Tot 1930 liepen de zaken nog voorspoedig. Daarna trad achteruitgang in, hoewel de producten van Suringar nog wel in Delft, Den Haag en Leiden werden verkocht.
Na de aankoop troffen wij een enigszins verwilderd interieur aan. Klimop groeide binnen even weelderig als buiten, duizenden flesjes, tienduizenden half vergane rubber stopjes en vooral veel nep parfum aroma's uit de oorlog. Parfum is een moeilijk goedje waarvan de bestanddelen geacht worden stabiel te zijn en in gelijke mate te verdampen. Aan die stabiliteit mankeerde kennelijk het een en ander, want alles had eenzelfde kunstmatige, indringende en afschuwelijke geur aangenomen. Tot aan het hout van de schuur toe. Daarin concurreerde die stank hevig met houtwormen. Van het zeer fraaie timmerwerk uit 1873 was alleen de buitenkant nog over.

Afbreken?
Dit stelde ons voor de keus: afbreken en daarmee directe toegang vanuit het huis tot de tuin te krijgen of vernieuwen. Als je iets afbreekt bestaat de kans dat je het nooit weer mag opbouwen, dus kozen we voor vernieuwen. Aankoop van een prachtige partij sloophout afkomstig van het St Joris paviljoen - Amerikaans grenen - gaf de doorslag.
De renovatie werd tot familieactiviteit verklaard en samen met de kinderen hebben we de klus kunnen klaren. Niets bleek nog bruikbaar, dus alles moest worden gesloopt. Van de voorgevel waren nog wel enkele planken over die als voorbeeld konden dienen. Het chaletachtig karakter kon dus gehandhaafd blijven.
De geheime tuin werd gedeeltelijk ontgonnen en diende in eerste instantie als speelplaats voor de kinderen en hun vriendjes. Op straat spelen was onmogelijk vanwege de tram die toen nog op minder dan een meter langs het huis reed. Later verbeterde die situatie aanzienlijk door openstelling van de Kruithuisweg voor het verkeer uit het Westland, dat zich ook door die straat moest persen en de demping van de singel als gevolg van de aanleg van het spoorviaduct.

Lusthof
Toen de kinderen andere activiteiten gingen ondernemen werd de tuin langzaam omgetoverd tot een ware lusthof. Daarin duiken nog altijd op sommige plaatsen sporen uit het verleden op. Flesjes in alle soorten en maten met al of niet fraai geslepen stopjes die dan aan ons ‘museum’ van Marken/ Suringar worden toegevoegd. Daarin figureren oude receptuurbriefjes, en een oorkonde, uitgereikt aan J.C. van Marken voor ‘aangename geuren en bijzonder nette verpakking van reukwater’.
Bij een uitvoerige schilderbeurt van de voorgevel Phoenixstraat 52 kwam tot onze verbazing nog een fraai geschilderde aanduiding tevoorschijn dat hier gevestigd was: Maison Neuve.
Het huis en wij zijn zozeer vergroeid dat wij ons niet kunnen voorstellen ooit te moeten vertrekken, hoewel het niet bepaald een simpel te onderhouden seniorenwoning is. Maar we laten dat gewoon op ons afkomen.

Philip en Margo Poppink

Jacobus Cornelis van Marken, oprichter van de Nederlandse Gist en Spiritusfabriek, en zijn vrouw Agneta Matthès zijn tegenwoordig bekende Nederlanders. In hun eigen tijd, de tweede helft van de 19e eeuw, hoorden ze tot de industriëlen, de nieuwe elite die zo belangrijk was voor de welvaart in Nederland. Het waren ook de jaren waarin mensen met weinig of geen inkomen in bedompte eenkamerhuisjes werden gehuisvest. Het echtpaar Van Marken-Matthès spande zich in om een eind te maken aan zulke sociaal onaanvaardbare situaties, en dan vooral voor de werknemers in hun eigen fabriek. Het Agnetapark, met vele riante woningen, was daar het resultaat van. Voor zichzelf lieten ze er een villa bouwen, Rust Roest, die heeft bestaan van 1884 tot 1981 (vanaf 1931 was er een huishoudschool in gevestigd).
Voor 1884 woonden ze ook al mooi, op het adres Phoenixstraat 52. Daar startten ze na hun huwelijk in 1869. In dat jaar werd dit huis nieuw opgeleverd, en het was ook het jaar waarin Van Marken met zijn Gistfabriek (later Gist-Brocades, nu DSM) begon. Een jaar eerder was hij afgestudeerd aan de Polytechnische school, de eerste technische ingenieur in Nederland.

Waar de Stadsvest was
Het nieuwe onderkomen aan de Phoenixstraat was een herenhuis in een rijtje van drie vrijwel identieke panden. Het werd gebouwd door het aannemersbedrijf Huurman op een plek die was ontstaan nadat de stadswal was gesloopt. Eeuwenlang waren er aan deze westelijke kant van de binnenstad indrukkend grote stadstuinen achter ‘stadspaleizen’ aan de Oude Delft. Ze strekten zich uit vanaf de achtergevels in westelijke richting tot aan de rand van de stad. Sommige van die tuinen hadden een doorgang naar de stadsvest, en er waren daar ook wel schuren of koetshuizen neergezet, bereikbaar via een onverhard pad op de vest. Waar nu nummer 52 is, stond aan het begin van de 19e eeuw een stal van Regina Elizabeth Hacker, de eigenaresse van OD 199 en 197. Zij was de ongehuwde dochter van de 2e gouverneur van Kaap de Goede Hoop (Zuid-Afrika) en overleed in 1830 in haar huis aan de Oude Delft wijk 5, nr. 12. Ze woonde er overigens samen met haar zuster Louisa (overleden 1823) en met haar vader Pieter, die eerder eigenaar was (overleden 1804). Hun moeder was in Afrika al overleden.
Op de vest zelf stond een stadsmuur. Een oude foto van de vroegere situatie ter hoogte van Molen de Roos geeft enigszins een indruk van hoe het toen was. Een wereld op zichzelf, en pas nadat die was ontmanteld, ontstond de Phoenixstraat, vernoemd naar de in 1877 gebouwde sociëteit van het Studenten Corps.
Lees hier meer over de stadswal.

Anton van der Waals
Door contacten met andere verzetsmensen kwamen ze in aanraking met een infiltrant en verrader, Anton van der Waals, die ze op een bepaald moment overhaalde in kleine groepjes naar een adres aan de Heemraadsingel in Rotterdam te komen. Daar zouden wapens worden aangeboden. Ze werden er successievelijk door de Sicherheits Dienst opgepakt.
Alleen Josso kon wegkomen, belandde weer in Delft bij Phoenixstraat 52, werkte belastend materiaal weg, en ontsnapte via de achterliggende tuinen. Hij vluchtte via Spanje en Portugal naar Engeland. Van zijn vlucht is een verhaal opgetekend (lees het hier...). De bron is ons niet bekend. De aantekening op de eerste pagina verwijst naar het boek Das war das Englandspiel (1950) van Joseph Schreieder, een Gestapobaas in Den Haag, die zijn kennis van het Englandspiel optekende. Het werd ook in het Nederlands vertaald.
Pahud de Mortanges en de anderen werden op 18 mei 1943 in fort Rijnauwen gefusilleerd. Het waren jonge jongens, de meesten net in de twintig.

Bericht in de krant
De Delftsche Courant van 21 mei 1943 berichtte over deze executie zoals de bezetter dat dicteerde:
“Nederlandse onderdanen zijn door een krijgsraad ter dood veroordeeld, omdat zij ondanks alle tevoren gegeven waarschuwingen in het jaar 1942 deels gemeenschappelijk spoorwegaanslagen en andere daden van sabotage hebben verricht, deels pogingen daartoe hebben gedaan. Zij hebben leven en eigendom van leden van de bezettingsmacht en van Nederlanders in gevaar gebracht en vernietigd. De vonnissen zijn door den kogel ten uitvoer gelegd. Wie sabotage pleegt verbeurt zijn leven”………