Koornmarkt 42 www.achterdegevelsvandelft.nl
Voormalig bewaarschool en brouwerij De Bril NB: Klik op de afbeeldingen voor een vergroting.

Tot voor kort was Koornmarkt 42 het pedagogisch adviescentrum en medisch kinderdagverblijf De Dolfijn, maar veel Delftenaren kennen het nog als een rooms katholieke kleuterschool. Tussen 1852 en 1968 hebben heel wat kinderen daar onder hoede van de nonnetjes van de Zusters van Liefde hun blokken leren stapelen. In 1968 moest de kleuterschool vanwege de ontvolking van de binnenstad worden opgeheven. Onder meer door de sanering van het gebied van het huidige winkelcentrum In de Veste, en natuurlijk door de veel kleinere gezinnen, werd de binnenstad heel wat katholieke kinderen armer.

Brouwerij
Het huidige pand gaat waarschijnlijk nog steeds gedeeltelijk terug op de brouwerij die hier eens stond. De oudste stukken die daarover bekend zijn dateren nog van voor de stadsbrand van 1536. In 1529 was daar Adriaen Claesz de brouwer.
Uit diverse documenten blijkt dat Claesz voortdurend actie onderneemt om zijn bedrijf tegen allerlei belagers te beschermen. Hij liet twee oude buren van 70 en 58 jaar oud getuigen dat veertien jaar eerder, in 1515, een huis achter de brouwerij aan de Brabantse Turfmarkt verkocht is met de belofte de scheidsmuur tussen die erven nooit te verhogen, om de brouwer niet te schaden. Twee jaar na de stadsbrand, waarbij de brouwerij zal zijn herbouwd, koopt brouwer Adriaen het verbrande erf aan de noordzijde van zijn brouwerij van zijn buurman op. Ook dan wil hij nergens hoge muren rond zijn erf hebben.

Dankzij een koopakte uit 1617 hebben we zicht op de brouwerij die toen de naam “De Bril” of “Den Brille” droeg. Het erf van de brouwerij liep diep door tot aan de bebouwing aan Pontemarct, zoals de Brabantse Turfmarkt destijds heette. Het had ook een uitgang naar die Pontemarct, genaamd ‘Het Sackgen’. Aan de noordzijde van het Sackgen stond een turfschuur, “die nooit verhuurd mag worden aan een smit of koperslager”. De huisjes aan het Sackgen mochten niet boven de turfschuur uitkomen, om de waterafvoer niet in problemen te brengen.
Op de achterzijde van het erf van de brouwerij stond een rosmolen, met de muur tegen het huis van de achterbuur, Soetgen IJsbrantsdr, de weduwe van schoenmaker Witte Woutersz. Aan die achterzijde van het erf was ook een poortje naar de Molsteeg. Ook één van de belendende huisjes in de Molsteeg behoorde sinds eeuwen tot de bezittingen van de brouwerij.
Met de buurman aan de zuidzijde had de brouwer al sinds 1526 de afspraak dat die zijn achterkeuken, muren of loods niet mocht verhogen om de koeling op de koelvaten van de brouwerij niet te belemmeren.Eén van de twee brouwketels van de brouwerij stond kennelijk buiten half op of dicht tegen het erf van deze buurman. In 1522 had hij bedongen dat daar altijd een loopruimte van 5 duim rondom vrijgehouden zou moeten blijven.

Faillissement
De brouwerij werd overigens in 1617 wegens faillissement verkocht. Het ging na 1600 al moeizaam met het beroemde Delftse bier en het bedrijf was zwaar belast met leningen. De totale schuldenlast bedroeg f 5685,-.  Koper van de brouwerij werd Dirk Jansz de Vogel, met op de achtergrond zijn schoonvader, de kapitaalkrachtige brouwer Aper van der Houve van de Dubbele Hellebaarden op de Voorstraat.
Toen deze Dirk vijf jaar later, samen met zijn vrouw Sara binnen één week overleed, maakte de Weeskamer ten behoeve van de achtergebleven weesjes de rekening op van hun nalatenschap, en dus van de brouwerij.

Uit de schuld- en bierboeken is een fraai beeld te krijgen van de klantenkring van de bierbrouwer. Het bedrijf deed zaken met vele tappers, herbergiers, waards en bierstekers (groothandelaren in bier) in plaatsen als Boskoop, Bodegraven, Hazerswoude, Rijswijk, Katwijk, Noordwijk Binnen en Zoetermeer. Maar ook in het Brabantse Klundert en Fijnaert en in Nieuwe Tonge en Oost Duijveland had het bedrijf bierstekers zitten.
Ook was er een apart ' schultboeck' met bierstallen in Enkhuizen, Hoorn en omliggende Westfriese dorpen.Typerend voor de bierhandel was ook het contract met ene Joris Cornelisz uit Wateringen. De Vogel schold hem de rente over diens schulden vrij, mits hij bij zijn brouwerij zou blijven bieren.
Verder had de brouwer aandelen in de haringbuis van schipper Jacob Louwrens uit Delfshaven en netten in twee andere haringschepen. Ook dat had alles met bier te maken, want die schippers behoorden tot de vaste afnemers van scheepsbieren.
Ook kwamen er diverse Delftse tappers in de boeken voor met kleine bedragen, waaronder Adriaen Thomas in de Drije Duifkens en Dirck Dircksz in de Roode Koe aan de Buitenwatersloot, Jannetje de coppelaerster aan de Molslaan. En dan was er nog een register met boeren die nog een kuip bostel (gistafval dat gebruikt werd als veevoer) moesten afrekenen.

Naast zijn brouwerij had De Vogel bovendien nog een mouterij 'De Hoorn' aan de zuidzijde van het Achterom. Die werd na zijn dood verkocht aan een tinnegieter. Brouwer Aper van der Houve, van de eerder genoemde Dubbele Hellebaarden, ontfermde zich verder over zijn kleinkinderen en nam ook de brouwerij over. Verrassend was dat niet, want sinds 1597 had hij al geld in het bedrijf gestoken. Om de brouwerij voor f 6500 uit de nalatenschap over te nemen, hoefde hij nog maar f 816 contant op tafel te leggen. De rest bestond uit hypotheken die hij eerder had verstrekt.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
Situatie 1832


Brouwer Clement van Berkel en zijn vrouw
liggen onder een fraai versierde grafsteen
in het koor van de Nieuwe Kerk

Het Gekroonde en Het Witte Hart
Na de dood van Aper kwam het bedrijf in handen van zijn zoon Robert, die het omdoopte in “Het Gekroonde Hart”. Het was nu een mouterij geworden, een toeleveringsbedrijf voor brouwerijen. Robert’s interesses lagen ook elders. Hij was arts en ging carrière maken in de grachtengordel in Amsterdam. Daarom verkocht hij de mouterij al snel. Tussen 1630 en 1640 ging het pand een paar keer in andere handen over, tot korenkoper Nicolaas van der Mast het koopt als ‘huis, genaemd Het Witte Hart’. De brouwerij was dus inmiddels uitgebroken en het huis kreeg nogmaals een aangepaste naam. Daarna werd het halverwege de 17e eeuw bewoond door predikant Robert Junius. Hij had eerder in dienst van de VOC Gods woord verkondigd op het eiland Formosa. Zijn portret is in Delfts blauw op een tegel vereeuwigd, die zich in de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam bevindt.

Regentenfamilie
Vanaf 1663 huisden bijna een eeuw lang verschillende leden van de regentenfamilie Van Assendelft in het pand, te beginnen bij Nicolaas. Hij was advocaat, tevens stadsbestuurder, en bekleedde vele functies, waaronder diverse keren die van schepen. Bij zijn overlijden in 1692 bleek hij een echte Vermeer in huis te hebben, met een juffer aan het klavecimbel. Nu heeft Vermeer niet veel schilderijen geschilderd, maar zeker twee, zo niet drie, met een juffer en een klavecimbel. Wellicht was één van deze dames de vrouw of de dochter van Nicolaas. We mogen er misschien uit opmaken dat het een muzikale familie was. (Overigens moet deze Nicolaas niet verward worden met de chirurgijn Nicolaas van Asendelft, een naamgenoot uit dezelfde tijd.)

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster


Predikant Robert Junius. Op een Delfts blauwe
tegel geschilderd door Isaäc Junius, 1660.
Collectie Rijksmuseum Amsterdam.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
Twee juffers aan het virginaal van Jan Vermeer. Beiden nu in de National Gallery in Londen.

Kelderproblemen
Eind 18e eeuw treffen we in het huis opnieuw een dominee aan: Mijnardus Ruijsch. Hij heeft problemen met de oude bierkelder onder zijn huis. Meester metselaer Lambertus van Heijningen tekende er in 1785 echter voor dat hij de ‘wulve’en ‘fundamenten’ van zijn ‘groote doch onbruikbare kelder’ zou verbeteren en verzekerde hem ‘dat er geen bevreesdheid voor zijn Ed, noch Famielje, behoefd te zijn dat van bovengemelde wulve en muuren eenige verzakkingen, veel minder instortingen als andersins plaats zal kunnen hebben’.

Zijn vrouw, Barbara Hillegonda van der Stel, kwam uit een avontuurlijke familie. Haar overgrootvader Simon van der Stel werd in 1639 geboren op een schip dat onderweg was naar het eiland Mauritius in de Stlle Oceaan. Zijn vader was gouverneur van deze VOC-pleisterplaats. Toen Simon amper zeven jaar was werd voor zijn ogen zijn vader onthoofd bij een schermutseling met troepen op Ceylon (VOC-gebied, nu Sri Lanka). In 1691 werd Simon aangesteld als gouverneur van de Kaapkolonie. Dat hij een kleurling was werd verdonkeremaand tijdens het apartheidsregime.
Simon stichtte het naar hem genoemde Stellenbosch en het landgoed Nieuw Constantia.

In die tijd arriveerden de eerste hugenoten in de Kaapkolonie. Dankzij hun kennis van druivencultuur en wijnfabricage werd Simon van der Stel een van de grondleggers van de Zuidafrikaanse wijnbouw. Zelf had hij ervaring opgedaan in Muiderberg, waar hij twee wijngaarden had. Zijn zoon Adriaan, gouverneur van Ambon, liet een zeer groot vermogen na: diens zoon Johan liet kasteel Heukelum bouwen en er bleef nog een aardig kapitaal over voor Adriaans kleindochter Barbara van der Stel. Zij werd op zeker moment eigenaar van Wijnhaven 10 maar heeft er waarschijnlijk niet gewoond. Haar halfzus en mede-eigenaar Johanna Elizabeth van der Stel overleed in 1805 wel aan de Wijnhaven, maar mogelijk in het buurpand, nu nr. 11, dat zij ook in bezit had. Zij werd begraven in Heukelum.

De erfgenamen van deze dominee verkochten in 1818 het pand aan een vleeshouwer Cornelis van Buuren. Daarmee kreeg het vermoedelijk dus weer een geheel andere bestemming.

Bewaarschool
Halverwege de 19e eeuw deed Cornelis het pand over aan Theodorus van Buuren. Hij verkocht het pand een jaar later aan de Vereeniging van de Heilige Vincentius van Paulo, een katholiek genootschap dat zich wijdde aan goede werken onder de armen. Deze vereniging richtte in het pand een bewaarschool voor arme kinderen op. Daar kwam eerst nog een forse verbouwing aan te pas, die f 3000 kostte, bijna net zo veel als de aankoopsom van f 3500. Met aandelen onder gegoede Delftse katholieken werd dat geld bij elkaar gesprokkeld.
Het onderwijs werd verzorgd door de Congregatie van de Zusters van Liefde die oorspronkelijk uit Tilburg kwam en in Delft een onderdak vond in het klooster aan de Oude Langedijk. Op 19 maart 1852 kon pastoor Wenneker de school inzegenen. Al snel zaten er zo’n 265 kinderen. Na een aantal jaren kwam er in hetzelfde pand ook een ‘burgerbewaarschool’ voor kinderen van betere stand, waarvoor wel schoolgeld betaald moest worden. Deze kinderen mochten door de voordeur aan de gracht naar binnen, de arme kinderen moesten door de achteringang via een poortje in de Molsteeg. Uiteraard waren de klassen van de burgerkinderen kleiner en was daar meer speelgoed.
Op de bovenverdieping was een zaaltje dat door de Vincentiusvereniging werd gebruikt en verhuurd. In 1898 werd daar de katholieke studentenvereniging St Virgiel opgericht. Toen in 1912 op het achtererf tussen dit pand en Koornmarkt 48 de St Jozefmulo werd gebouwd, werd ook de bewaarschool met een aantal lokalen vergroot. Het onderscheid tussen de standen zou bijna honderd jaar duren. In 1949 werd het afgeschaft. De oude bewaarschool, nu kleuterschool, werd toen ook verder gemoderniseerd: de banken werden vervangen door losse stoelen en tafeltjes en ook de matglasruiten werden vervangen door glas waardoor je naar buiten kon kijken. Ook kwamen er in 1952 een aantal klassen met Montessori-onderwijs. Het onderwijs bleef echter nonnenwerk tot de school in 1968 gesloten werd.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster
In dit pand zat ook een katholieke bewaarschool. De Zusters van Liefde hielden de kinderen bezig


Mijnardus Ruysch en Barbara van der Stel trouwden
in 1751 in Leiden
(Bron: Archief Leiden)


Portret van Simon van der Stel door Pieter van Anraedt


Wijngaarden in Stellenbosch


Kasteel Heukelum van Johan van der Stel

   
Kees van der Wiel
Met dank aan Wim van Veen voor zijn bijdrage over de familie Van der Stel.
 
   
nadere informatie over Koornmarkt 42  
Geplaatst: 9 april 2012 / Laatste wijziging: 9 juli 2015  
 
www.achterdegevelsvandelft.nl - Facebook: www.facebook.com/AchterdegevelsvanDelft - Twitter: twitter.com/AchterdgvDelft