Verwersdijk 1 www.achterdegevelsvandelft.nl
Gebouwd door Mienette Storm-van der Chijs als woonhuis en school NB: Klik op de afbeeeldingen voor een vergroting.
Dit pand, Verwersdijk 1, is niet echt oud te noemen. Het werd in 1845 gebouwd. Maar de geschiedenis is interessant. De meeste oudere Delftenaren kennen het als de Flora bioscoop, die in de jaren vijftig en zestig bekend stond als het ‘vlooientheater’ waar, voor die tijd, pikante films werden gedraaid.
De plek waar het pand staat is bijzonder, namelijk precies daar waar Dertienhuizen en Cellebroerstraat samenkomen en waar de Verwersdijk begint. Er is hier in feite een klein pleintje, dat lang geleden de Verckensmarckt werd genoemd, en later de Oude Varckemarckt. De Verwersdijk was tot halverwege de veertiende eeuw een deel van de oostelijke stadsgrens. In die tijd werd Delft naar het oosten toe uitgebreid  tot waar nu het Rijn-Schiekanaal is. Aanvankelijk  werd alleen de oostzijde van de gracht de Verwersdijk genoemd, en heette de westkant de ‘Burchwal neffens die Vorwersdyck’, zo meldt het Straatnamenboek.
De omgeving van Verwersdijk 1 in oude kaarten. Van links naar rechts: Van Deventer in 1556 noemt het klooster van de Cellebroers; Braun en Hogenberg laten in 1580 zien waar de Verwersdijk is, en het Pesthuis; Blaeu tekent het cijfer 8: daar is de Cellebroerssteeg; op de Kaart Figuratief heet het bij Verwersdijk 1 “Oude Vercke Marckt”.

Op het moment dat de eerste Kadasterkaart werd gemaakt in 1832 stond er op deze plek een groot koetshuis met stal. Er naast (ten noorden) twee niet al te grote huizen. Achter een van die huizen een broeikas, en in de tuin, die een enorm oppervlak besloeg tot aan de Voorstraat, was er nog een tuinhuis. Het hele perceel besloeg een oppervlakte van meer dan een halve hectare (opp. 0.5270, volgens de Kadastrale Atlas Zuid-Holland).

Kadaster 1832. Het donkerrood gemarkeerde perceel met huis aan de Voorstraat was enige tijd eigendom van Mienette Storm- van der Chijs: geel gekleurd is het perceel waar Verwersdijk 1 werd gebouwd. Op de tweede Kadasterkaart is Verwersdijk 1 rood omlijnd, en staan er ten noorden nog twee oudere panden.

Eigenaar in 1832 was de predikant Johannes Jacobus Metelerkamp, die aan de Voorstraat woonde op het adres  wijk 5 nr. 87, nu Voorstraat 22.  Zie voor de geschiedenis van dat gigantisch grote huis het verhaal van Marry Remery.
Dominee Metelerkamp overleed in 1839, maar al drie jaar eerder, in 1836, werd Voorstraat 22 met alles wat erbij hoorde – dus ook die grote tuin tot aan de Verwersdijk -- verkocht aan Mienette van der Chijs (zie ook Breestraat 1, waar zij opgroeide), wereldreizigster en voorvechter voor vrouwenrechten en vrouweneducatie.  Ze was op dat moment nog niet getrouwd, en dus handelingsbekwaam, en pas 22 jaar. Ze had blijkbaar geld genoeg om dit grote complex te kopen.  Mienette werd in 1839 door haar oom, de generaal majoor Daniel Otto Bagelaar geïntroduceerd aan het hof van Oranje waar zij bevriend raakte met de latere koningin Sophie.
Daniel Otto Bagelaar was een vertrouweling van de Prins van Oranje, de held van Waterloo, de latere koning Willem II. Hij was o.a. militair opvoeder en mentor van de twee zoons van koning Willem II nl. kroonprins Willem ( later Willem III ) en zijn broer Alexander van Oranje.
In 1845 trouwde Mienette met de predikant Willem Storm, die echter al twee maanden later overleed. Sinds haar huwelijk noemde Mienette zich Storm - van der Chijs.

Mienette Storm-van der Chijs liet het pand bouwen.

Herenhuis
Een paar jaar eerder – in 1842 -- liet zij in haar tuin, na de afbraak van het (vervallen) koetshuis, de kas/orangerie en stallen --  elf arbeiderswoningen in de Cellebroerstraat bouwen.  Als kers op de taart en tot slot van haar bouwactiviteiten, verrees er in 1845 naast deze kleine huisjes een groot herenhuis, voorzien van tien kamers , ook aan de Cellebroerstraat (die zo heet omdat het klooster van de Cellebroers hier stond).  Tegenwoordig is het Verwersdijk 1.
Haar bedoeling was om voor zichzelf op termijn een ander woonhuis te hebben. Maar ook om – op de begane grond – haar ideaal te realiseren, namelijk de stichting van een Leer- en Werkschool voor behoeftige meisjes uit de welgestelde stand. In deze school zou vervolgonderwijs worden gegeven aan meisjes tussen de 12 en 15 jaar oud. Ze stelde een schoolbestuur samen, bestaande uit zes vooruitstrevende dames en richtte een kamer in als leslokaal. Door het gemeentebestuur werd zij verplicht een bevoegde onderwijzer in dienst te nemen. Deze onderwijzeres, mevrouw Johanna Wilhelmina Starre, onderwees de meisjes in de algemene vakken, taal, rekenen etc. en vrouwelijke handvaardigheden. Ook werden er lessen gegeven in huishoudelijke vakken. In 1848 werd Johanna Starre als schooldirectrice opgevolgd door Suzanna van den Bosch, die tot 1863 als directrice deze Leer- en Werkschool leidde. Omdat de school in de beginperiode weinig interesse opwekte bij de Delftse bevolking, verhuurde Mienette de vooralsnog leegstaande kamers op de bovenverdieping aan een bonte reeks huurders die, een korte of langere tijd, gebruik maakten van deze woning.

Reislustig
Pas in 1854 liet Mienette zichzelf op dit adres, Verwersdijk 1, inschrijven als bewoonster. Maar zij was een nogal reislustig type en had eigenlijk niet eens zozeer een woning nodig. Ze ondernam  in 1856 een reis, die zeven jaar zou duren, in feite een soort zwerftocht door Amerika en Canada. Gedurende die periode bleef het pand bewoond door o.a. een luitenant-kolonel, een likeurstoker, een schipper etc. Allen huurders.
In 1857 verhuisde de school, omdat er meer ruimte nodig was, naar het gebouw ‘Veritas’ aan de Koornmarkt 4. Tot 1877 zou Mienette aan de Verwersdijk, in het gezelschap van kamerhuurders, blijven wonen.  
In 1881 maakte notaris Post-Uitterweer de verkoopakte op voor het pand, en ook voor de tien arbeiderswoningen aan de Cellebroerstraat. De nieuwe eigenaar werd schoenmaker J.L. Klamer die met zijn gezin tot 1894 in dit huis woonde. Mienette wist bij Klamer te bedingen dat zij een aantal kamers als tijdelijk huurster kon blijven gebruiken. Op 9 mei 1884 liet ze zich bij de gemeente Delft uitschrijven en betrok in Den Haag haar nieuwe villa ‘Germania’ aan de Van der Stolkweg.


Het witte pand is Verwerdijk 1 (Privé collectie).


De omgeving van Verwersdijk 1 in de jaren ’60 en ’70. Vanaf de overkant van de gracht is er mooi zicht op het “varkenspleintje”. (Foto RCE).


De Cellebroerstraat in de jaren ’60, gezien vanaf de Choorstraat naar het noorden. (Foto TU Beeldbank).


In de jaren ’70 oordeelde men dat de huizen aan de Dertienhuizen moesten worden gesloopt. (Foto RCE).


Foto van rond 1900, met links een stukje van de “witte bioscoop’, rechts ervan twee oudere huizen die zijn blijven staan en op de achtergrond de nu gesloopte Hippolytus Kerk.


Mienette woonde aanvankelijk op Voorstraat 22, in een opmerkelijk groot pand.


Na de verkoop verhuisde Mienette Storm - van der Chijs naar haar nieuwe aanwinst, Villa Germania aan de Stolkweg in Den Haag. (foto Wikipedia)

 

De Nederlandse Rooms Katholieke Volksbond.
In 1896 werd de pas opgerichte Delftse afdeling van de Ned. Kath. Volksbond de nieuwe eigenaar van Verwersdijk 1. Deze vereniging verbouwde het grondig tot een volwaardig verenigingsgebouw met een aantal zalen en ontmoetingsruimten.   
De Volksbond  was van oorsprong de beweging van de katholieke arbeiders in Nederland. In de 90er jaren van de 19e eeuw ontstonden overal in Nederland verenigingen voor het katholieke volksdeel op initiatief van de Nederlandse bisschoppen. Deze verenigingen hadden tot taken: godsdienstige en culturele vorming, zedelijke verheffing en beoefening in vakbekwaamheid. Ook richtten ze eigen spaarkassen en verzekeringsfondsen op. Onderafdelingen zagen het licht als arbeidersverenigingen of vakgilden zoals de verenigingen van katoenbewerkers, timmerlieden, grafici etc. (Na de Tweede Wereldoorlog, toen vakbonden waren verboden, mondden de katholieke arbeidersbewegingen uit in de nieuwe arbeidersbeweging KAB, die ten slotte samen met de christelijke CNV werden omgevormd tot het NKV.)

De krant was enthousiast
Met de Delftse arbeidersvereniging ging het heel goed. In de krant werd er enthousiast over gepubliceerd. In februari 1896 meldde De Telegraaf dat  “de afdeling Delft van het Ned. R.K. Volksbond enige huizen had aangekocht aan de Verwersdijk te Delft. De bestaande bebouwing werd afgebroken ten faveure van een ruim en doelmatig bondsgebouw dat verschillende lokalen bezit en een flinke conciërgewoning.” De katholieke Nieuwe Delftsche Courant schreef opgetogen: “Binnen luttele jaren tijds kon de afdeling Delft zo’n hoogte van bloei bereiken, dat ze reeds in staat was een eigen lokaal te stichten. Een gebouw dat en om zijn praktische inrichting en om zijn sierlijke doch eenvoudige bouw, de trots der leden uitmaakt. De leden van de R.K. Volksbond waren op 26 september 1896 al vroeg uit de veren. De heuglijke dag begon om 6.00 uur met een Heilige Mis in de nabijgelegen Hippolytuskerk, gevolgd om 7.15 met een gezamenlijk ontbijt in het gloednieuwe bondsgebouw. ’s Middags vond de officiële inwijding plaats.”
De Nieuwe Delftsche Courant meldde ook dat door de architect de heer P. Zuidgeest en de aannemer de heer H. Beijer een werk was afgeleverd dat in alle opzichten aan zijn bestemming zou beantwoorden.

De R.K. Volksbond in de krant. In het latere Flora werden concerten gegeven, zijn er lezingen met lichtbeelden, wordt de aankoop van kachelkolen aanbesteed, en komt de R.K. Kiesvereniging er bijeen.

De Volksbond zette zich in voor de r. k. arbeidersbeweging. Op deze foto een vaandel.

 

 

hier
Neogotiek
De stijl van het vakbondsgebouw was neogotiek. Het dak van de zaal was een koepel met spitsbogen. Op de oorspronkelijke tekening werd  een grote ruimte als ‘toneelzaal’ aangegeven met links achter een grote houtkachel. Maar hij werd vooral voor concerten gebruikt. Na een grote renovatie in 1913 verliet de Volksbond definitief het pand, maar bleef wel eigenaar. Het werd vervolgens een aantal jaren voor filmvertoning  gebruikt, tot het in 1925 onder de directie van de heer Rethans werd omgebouwd tot een echte bioscoop in art-Deco stijl. Rethans gaf er de naam Flora Theater aan.
Op deze oude foto (na 1925) is het gebouw van de r. k. vakbond bios geworden. (Foto Archief Delft) Het vroegere interieur van de bioscoop. (Foto Archief Delft)

In 1942 werd het pand op last van de Duitse bezetter geconfisqueerd en verkocht aan de heer Lust, fabrikant en grossier te Oostzaan. Waar Jacob Lust in grossierde is mij niet bekend. Opvallend was  wel dat hij veel belangstelling had voor de verenigingsgebouwen van de Rooms Katholieke Volksbond.  Hij kocht achtereenvolgens, onderhands, in het jaar 1942 het verenigingsgebouw ‘St. Willibrord’ in Den Haag (aan de Houtmarkt 10), het verenigingsgebouw te Leiden (Steenschuur 15) en dus ook het verenigingsgebouw te Delft aan de Verwersdijk 1. Inbegrepen in Delft waren drie huisjes in de Cellebroerstraat. Totale koopsom ƒ 51250,-. Onder het toeziend oog van de Rijkscommissaris van het bezette Nederlands gebied maakte notaris Nicolaas Martinus Schild te ’s Gravenhage de akten op voor het Prijzenbureau te Delft en tekende de akten op 8 augustus in Den Haag.

Propagandafilms
Lust gebruikte de bioscoop uitsluitend voor de vertoning van Duitse propagandafilms. De verkoop van het Delftse gebouw  werd in 1945 via een herstel procedure, teruggedraaid. Daardoor werd de r.k.  Volksbond weer eigenaar.
In 1951 stootte de bond het gebouw af en verkocht het aan Antonius Peeters, een zeer ondernemende man die voor de bioscoop een moderne filmcabine liet bouwen die aan alle nieuwe veiligheidseisen voldeed. In april 1958 verscheen in de krant een artikel met de kop “Flora Theater smaakvol gemoderniseerd”.
“ Sinds de heer Peeters met jeugdig elan de directie voert van Delfts grootste bioscoop, ziet men het oude bouwsel stukje bij beetje verjongen en mooier worden. Zowel van binnen als van buiten. De brede maar korte corridor werd omgetoverd in een kleine hal die zeer modern is en toch past in de oude vertrouwde witte gevel. De gezellige, maar kleine foyer werd gemoderniseerd tot een praktische ruimte”, schreef de krant.
Het Flora Theater was een zogeheten ‘witte bioscoop’ waar alleen films zonder onnodig geweld werden gedraaid. Later stond het theater vooral bekend om de pikante seksfilms die daar werden vertoond. Het kreeg toen de naam ‘vlooientheater’. In 1984 werd Aad van Doeveren de eigenaar, die de vroegere bioscoop al meer dan dertig jaar exploiteert als theater en feestzaal. Lees hier het interview met Aad van Doeveren.

De zaal zoals hij nu is met delen van het oude plafond.


In 1913 wordt er verbouwd bij de Volksbond. (Archief Delft)

 




Reclame voor filmvoorstellingen, met o.m. The New Edison Bioscope …..enz. in 1905.


Reclameposter voor het huidige theater.

De auteur Wim Boonenburg was gefascineerd door het leven van Mienette Storm-van der Chijs (1814-1895), wereldreizigster en een van de vroegste voorvechtsters van het feminisme in Nederland. Hij heeft een driedelige roman geschreven over deze bijzondere dame, die digitaal gepubliceerd is op zijn website www.de-verkeerde-wereld.nl.    
>> Zie hier voor meer informatie over bronnen, eigenaren en bewoners van Verwersdijk 1
Geplaatst: 31 mei 2018 / Laatste wijziging: 7 juli 2021
 
www.achterdegevelsvandelft.nl - Facebook: www.facebook.com/AchterdegevelsvanDelft - Twitter: twitter.com/AchterdgvDelft