Gevaarlijk drukwerk
Van deze drie panden heeft het hoekhuis vermoedelijk de oudste
geschiedenis. Na de stadsbrand van 1536 deed het in de zestiende eeuw
dienst als drukkerij en boekhandel. In 1559 kwam hier de drukker mr.
Harmen Schinkel te wonen. Hij had in Leuven gestudeerd en was
ondermeester was bij de Latijnse School. Daarnaast kreeg hij ook
octrooi om boeken te drukken.
In die hoedanigheid was hij
erg actief in het drukken en verspreiden van psalmboeken en geschriften
waarin de nieuwe, protestante geloofsleer werd aangeprezen, zeer tot
ergernis van de Inquisitie. Die trachtte na de Beeldenstorm van 1566 de
onruststokers hard aan te pakken. In 1568 werd Schinkel gearresteerd en
na een ‘rigoureus examen’ op 23 juli
‘metten zwaerde geëxecuteerd’ op een
schavot op de Markt.
“En soo ist,
dat scheepens (rechters) den selven Mr.Harman
Gevangen gecondemneert (veroordeeld) hebben, en
condemneren hem mits desen geleyt te werden op het Schavot, ghedressert
op het Markt-velt deser Stede, ....ende al-daer met den Swaerde
gheexecuteert, en alle Sijne ghereprobeerde Boecken verbrant te worden,
verclarende voorts alle sijne goeden gheconfuisqueert ende verbeurt tot
profijte van de Conincklijke Majesteyt.
Actum
den 23 Iuly 1568”. Aldus de letterlijke tekst van
het besluit, dat bewaard is gebleven.
Het in
beslag genomen drukwerk werd dus publiekelijk verbrand. Schinkel was
destijds 32 jaar en liet een jonge vrouw met drie kinderen achter. De
weduwe, Anniesgen Bruynsdr, hertrouwde met een andere drukker,
Aelbrecht van Leuningen, en zette het bedrijf voort. De brug
tegenover het huis is later de Schinkelbrug genoemd. Van Leuningen werd
de drukker van de Staten en het Hof van Holland, in feite dus de
Staatsdrukker, en verhuisde uiteindelijk in 1591 naar Den Haag.
Ook de volgende eigenaar was een bouckbinder, Dirck Jochemszoon, die
het pand in 1600 bewoonde. Daarna waren in de 17e eeuw onder meer een
kleermaker, een schoolmeester en een bakker eigenaar van het pand.
Drukwerk van Harmen Schinkel
Zelfs in de 18e eeuw werd nog een prent van de executie
van Schinkel gemaakt. Hij werd echter niet opgehangen
maar met een zwaard geëxecuteerd.
Plundering
De naam die het huis heeft gedragen is enigszins verwarrend. In 1600
had het kennelijk geen naam. In 1755 werd het verkocht als
“vanouds genaemd La Bastille”, drie jaar later
luidde de naam ‘vanouds’ echter “Volle
Maan” en in 1787 werd het genoemd “de Coninck van
Navarre”. Het pand was sinds 1758 eigendom van de koster van
de Oude Kerk, Pieter Kleijn, die het omstreeks 1787 verhuurde aan
kabinetwerker (meubelmaker) Joost Vrijdag.
Deze Joost
Vrijdag (1758-1828) was een voorman van de patriottenbeweging in Delft,
die een eind wilde maken aan de heerschappij van het Oranjehuis en het
regentendom. Na een operette-revolutie in het stadhuis kregen de
patriotten in 1787 kortstondig het stadsbestuur in handen. Binnen
enkele weken echter werden ze, ondanks oponthoud bij
Goejanverwellesluis, door het Pruisische leger verjaagd.
Oranje-gepeupel uit Den Haag trok daarop naar Delft om een bijltjesdag
te houden en bij bekende patriotten de boel kort en klein te slaan. De
winkel van Vrijdag was één van de objecten waarop
zij zich uitleefden.
Vrijdag vluchtte naar Duinkerken en kwam in 1795 met het Franse leger terug, waarna hij hier een baantje kreeg bij het ‘comité des vivres’, als bevoorrader van de troepen.
Avontuurlijke
vlucht
Tussen 1815 en 1825 woonde in het huis Justus Gerard Swaving, docent
aan de Artillerie- en Genieschool. Hij had tot dan toe een avontuurlijk
leven geleid als marine-officier, waarin hij meerdere schipbreuken
overleefde en enige tijd als planter in West-Indië zijn brood
verdiende. Via Baltimore in de Verenigde Staten keerde hij terug naar
Europa. In 1812 monsterde hij aan bij de Garde d’honneur van
Napoleon om daaruit vervolgens te deserteren.
In 1825 werd hij verdacht van fraude bij de administratie van militaire
kleding en in zijn huis op de hoek van de Schoolstraat onder huisarrest
geplaatst. Hij wist echter de schildwacht te misleiden door in kleren
van zijn vrouw uit huis te ontsnappen en via Frankrijk en Engeland naar
Kaap de Goede Hoop te vluchten. Daar kreeg hij een baantje bij het Hof
van Justitie en begon een succesvolle reeks boeken over zijn avonturen
te schrijven.
Koffie, thee, tabak en
modes
In 1853 werd het hoekpand een winkel
in koloniale waren van mej. De Groot. Blijkens de gevelreclame op een
oude lithografie verkocht ze daar koffie, thee en tabak. In 1884 was
hier de winkel van mej. M.H. Veldhoven gevestigd. Omstreeks 1890
woonde, wellicht boven de winkel, de gepensioneerd kolonel C.G. Cox er.
En vanaf 1890 was er een winkel in ‘modes’ van de
gezusters Kneteman.
In 1910 kwam de zaak van bakker A.
Koomen uit Haarlem, die in de hoge kelderruimte zijn oven had. De
winkel droeg toen nog het nummer Oude Delft 187. In de jaren
’20 van de vorige eeuw werd het pand een geheel met de
bontwinkel van Maria de Hessele ernaast, waarvan het onder- en
bovenhuis destijds nog de nummers 189 en 191 droegen.
Van 1972 tot 1982 was het de moderne vleugel van het Prinsenhof Museum, met als naam De Volle Maan, en was er ook nog een gemeentelijk kantoor gehuisvest. In 1983 is het complex aangekocht door E.J.G. Schermerhorn, die er het Museumhotel van maakte.
Het huis op de hoek Oude Delft en de Schoolstraat,
vlakbij het kerkhof van de Oude Kerk
Officier Justus Gerard Swaving ging er in
vrouwenkleren vandoor
Een prent ten tijde van de tabakswinkel
Oude Delft 189 als Delfts Modehuis
Nico Roorda van Eysinga