Gevelsteen Oude Delft 169
Het lustrumcadeau van Delfia Batavorum 2004
 

Delfia Batavorum heeft een goede traditie om bij elk lustrum een cadeau aan de Delftse bevolking aan te bieden. Op 27 april 2005 werd, bij het veertiende lustrum, als cadeau de restauratie aangeboden van de gevelsteen die zich in de voorgevel van het Delftse Gemeentearchief, Oude Delft 169 bevindt.
Deze gevelsteen was kaal en bevond zich in een matige toestand. Restauratie en het weer schilderen van die steen als bescherming tegen verder verval was gewenst. Bovendien kon het oorspronkelijke, sedert de negentiende eeuw verdwenen opschrift weer worden aangebracht dat Van Bleyswijck in zijn stadsbeschrijving vermeldde.

 
De gevelsteen dateert uit 1616 en was oorspronkelijk aangebracht in de voorgevel van het voormalige Fraterhuis aan de Schoolstraat dat toen bij de naastgelegen Latijnse School in gebruik was gekomen. De school werd in de achttiende eeuw overgebracht naar een gedeelte van het Prinsenhof maar de gevelsteen bleef achter. In 1807 verhuisde de Latijnse School opnieuw, dit maal naar het huis Van Savoye, nu Oude Delft 169. Bij die gelegenheid is de gevelsteen uit de Schoolstraat naar de voorgevel van Oude Delft 169 overgebracht. De gevelsteen heeft een cartouche bekroond met een schild. Op het vlak van de cartouce stond een opschrift in reliëfletters. Dat werd weggehakt in of kort na 1816 toen de school naar Choorstraat 16 verplaatst waar die, op grond van een nieuwe onderwijswet, in 1839 in Gymnasium werd omgezet.

Dirck van Bleyswijck vermeldt het opschrift in zijn stadsbeschrijving uit 1667.  Het kan in moderne letters alsvolgt worden weergegeven:

PER  ANGUSTA  AD  AUGUSTA

PRISCA DOMUS FRATRUM QUONDAM , SED CENSIBUS AUCTA NUNC
FACTA SEMINARIUM THEOLOGICUM.
NEMO ILLI  LIMEN TERAT
IMPROBUS , AUT MALE CASTIS PROFANET INTUS SACRA TECTA MORIBUS.
IIII  VIRI INCIDI CURAVERUNT
A  N  N  O     M  D  C  X  V  I
 
De nu aangebrachte tekst wijkt uiteraard qua lettertype en lay-out af. Zo is bijvoorbeeld de letter M in het jaartal in Romeinse cijfers in werkelijkheid samengesteld uit de letter C, een letter I en een gespiegelde letter C, zoals in de zeventiende eeuw vaker bij opschriften op gebouwen het geval was en zoals Van Bleyswijck ook aangaf.
 

De door P.C. Visser gemaakte vrije vertaling van het opschrift luidt:
"Het is langs een moeilijk pad, dat men tot de hoogste eer geraakt. Eertijds was dit het broederhuis, maar door het vermeerderen der inkomsten is het nu een kweekschool voor de Godgeleerdheid geworden. Geen ondeugdzame betrede deszelfs drempel, noch ontheilige dit heiligdom van binnen door onzuivere zeden. Het viermanschap van Curatoren, heeft dit opschrift alhier doen plaatsen in het jaar 1616."

 

Boven de tekst staat een wapenschild met de Griekse letter Y. Deze letter is het symbool van de Latijnse School omdat de toenmalige lettertypen de schuine rechterpoot dun trokken. De linker poot is dik, net als  de 'stam' maar krult op het uiteinde neerwaarts. Daarmee wordt verbeeld dat de brede makkelijke weg niet tot een hoog einddoel leidt maar dat de smalle moeilijke weg dat juist wel doet. De zinspreuk van de Latijnse School luidde: PER ANGUSTA AD AUGUSTA. (Letterlijke vertaling: Door de engte naar de heerlijkheid) en stond ook op de gevelsteen.

Voor de kleurstelling is uitgegaan van hetgeen gebruikelijk was bij zeventiende-eeuwse gevelstenen en van een gekleurde tekening van het v.m. Fraterhuis uit circa 1700 waarop het wapenschild met de Griekse Y in de stadskleuren zwart en wit is afgebeeld.

 
Wim Weve